R. HALİL BİNGÖL
Bu çalışmamızın amacı 16 Mart 1920 Salı günü sabaha karşı Şehzadebaşı’nda uykularında iken İngilizler tarafından şehit edilip alelacele Eyüp/Bahariye’ye gömülen askerlerimizin sayısını, tam künyelerini, şimdiki Eyüp/ Sakızağacı Şehitliğindeki durumları açıklığa kavuşturmak ve bu konuda bu güne kadar yapılmış hataların düzeltilmesi isteğinden ibarettir. (1)
Şehzadebaşı baskını, İstanbul işgalinde en trajik olaydır. Tabiî İngiliz emperyalizminin de en çirkin yüzü…
10. Kafkas Fırkası’nın askerleri uykudayken katledilmişlerdir. İşgal kuvvetlerini teşkil eden diğer ülkelerin askerlerinin (özellikle İtalyanların) de nefretini üzerine çeken bir İngiliz katliamıdır bu.
Bugün bu şehitleri kim tam olarak hatırlar ve memleketlerinde anar, bilinmez. Ama bir gerçek var ki, Cumhuriyetin ilk yıllarında Eyüp İdman Yuvası ve Millî Türk Talebe Birliği öncülüğünde ki büyük kalabalıklar bu vatan evlatlarını Bahariye ve Sakızağacı’nda ki mezarları başında anıyorlardı. 1947 yılında Sakızağacı Şehitliğine nakledilen şehitlerimizi anma törenleri 16 mart 1958 yılına kadar sürmüş, 16 Mart 1959’dan itibaren anma törenleri nedendir bilinmez kutlanmaz olmuştur.
Eyüp ilçesinin mahşere kadar saklayacağı “16 Mart Şehitleri”nin künyeleri ne yazık ki bu güne kadar doğru olarak telaffuz edilmemiş , doğrusu “Bayezit Polis Merkezi ve İstanbul İnzibat Zabitliği tarafından tutulan zabıt varakası”nın üzerinde kalmış ve bu evrakları görmeden yapılan yanlışlar da tekrar edilerek bugünlere gelinmiştir.
Bazı kaynaklarda 6 şehit, bazı kaynaklarda ise 3 şehit olarak geçen, isimleri birbirine karıştığı için mezar taşlarına yanlış yazılan 16 Mart şehitlerinden bizleri affetmelerini dileyelim ve bu hataları düzeltmek için 16 Mart 1920 salı günü sabaha karşı saat 05.45 de 10. Kafkas Fırkası Karagâhının içinde yapılan bu katliamının gerçek bilgilerine gidelim.
[16 Mart 1336 (R.)-25 Cemâziyelâhir
1338 (H.)-16 Mart 1920 (M.)] Salı
BAYEZİT İNZİBAT ZÂBİTİ MÜLÂZIM-I EVVEL M.ZİYAETTİN İMZALI
Vesika no : 563-1 Adet: 64
Bayezit İnzibat Amirliği Suret Mıntıka Yüzbaşılığına
Bu sabah saat 05.45 evvelden bir zabit kumandasında altmış kadar müsellâh İngiliz efradı Şehzadebaşı’nda vâki’ Onuncu Kafkas Fırkasının taht-ı işgalinde bulunan Letâfet Apartmanı karşısındaki binayı basmışlardır. En evvel içeriye dühûl eden elinde teşhir edilmiş parabellûm tabancası olduğu halde müfrezenin zabiti olmuştur. Zâbitlerini takiben içeriye giren İngiliz efradı süngüleri takılı olduğu halde silah davran vaziyetinde tesadüf ettikleri efradımıza karşı: bilâsebeb ve bilâsüal muhacim vaziyet almışlar ve yatağından kalkmak isteyen efrat üzerine ateş etmeye başlamışlardır. Bu tesir ile Karagâh efradından iki, Mızıkadan iki olmak üzere dört şehit ile karagâh efradından altı, Mızıkadan dört olmak üzere on mecruh vardır. Bundan başka Mızıkadan bir Trampetçi neferi de kaybolup şimdiye kadar hayat ve mematına dair bir haber alınamamıştır. Şüheda ile mecruhînin künyeleri merbut varakada muharrerdir. İngilizlerden telef veya mecruh olduğu anlaşılamamıştır. İngilizlerin binaya sebeb-i dühulleri gayrimalûmdur. Müsademe ve taharriyat bir saat kadar devam etmiş ve bilâhere işbu İngiliz müfrezesi avdet etmiştir. Hîn-i avdetde Karargâh Kumandanı Mülâzım-ı evvel Nail, Alay Kâtibi Bekir Zeki ve Hesap memuru Arslan efendileri beraber götürdükleri gibi otuz bir adet de silâh almışlardır. İngilizlere kuvve-i muâvene olarak biri Süleymaniye ve biri de Saraçhane tarafında içerisi askerlerle dolu iki otomobil intizar vaziyetinde bulunmuşlardır. Mecruhînimizden dört tanesi ağır yaralı olduğu ve cümlesinin hastahaneye yatırıldıkları maruzdur.
16/3/(13)36
[Mühür] Bayezit İnzibat Zâbiti
Yirmibeşinci Kolordu Erkânıharbiye M. Evvel
Birinci Şube (imza : Hayri) M. Ziyaettin
ŞEHİTLERİN SAYISI VE TAM KÜNYELERİ
YARALILARIN SAYISI VE TAM KÜNYELERİ
BAYEZİT İNZİBAT ZÂBİTİ
MÜLÂZIM-I EVVEL M. ZİYAETTİN İMZALI ZABIT
Vesika no : 563-2
Yirmibeşinci Kolordu-yü Hümayun Erkânı harbiyesi
Şube Kısım
Umumi…. Hususi : …
16-3-36 tarihinde tehaddüs eden vak’ada Onuncu Kafkas Fırkası Karagâh efradından şehit ve mecruh olanların esamisi
1) Şüheda: Fırka Karagâhından: Onbaşı Veli Oğlu Mehmed (Reşadiye)
2) Şüheda: Fırka Karagâhından: Çavuş İbiş Oğlu Abdullah (Zile)
3) Şüheda: Mızıka Efradından: Kadir Oğlu Ömer Osman (Şehirkışla-Şarkışla)
4) Şüheda: Mızıka Efradından: Ahmed Oğlu Nasuh (Balıkesir)
1) Mecruh: Fırka Karargâhından: Onbaşı Mustafa Oğlu Mehmed Pehlivan (Vezirköprü)
2) Mecruh: Fırka Karargâhından: Nefer Mustafa Oğlu Hafız İbrahim (Merzifon)
3) Mecruh: Fırka Karargâhından: Nefer Mehmet Oğlu Hasan (Söğüt)
4) Mecruh: Fırka Karargâhından: Nefer Hasan Oğlu Abidin (Erbaa)
5) Mecruh: Fırka Karargâhından: Nefer Hüseyin Oğlu Mehmet (Tavas)
6) Mecruh: Fırka Karargâhından: Nefer Şakir Oğlu Maksut (Rize)
7) Mecruh: Fırka Mızıka efradından: Nefer Hasan Oğlu İsmail (İskilip)
8) Mecruh: Fırka Mızıka efradından: Nefer Halil Oğlu Osman (Ödemiş)
9) Mecruh: Fırka Mızıka efradından: Onbaşı Süleyman Oğlu Musa (Sivas)
10) Mecruh: Fırka Mızıka efradından: Nefer Hasan Oğlu Bekir (Bursa)
Kayıp: Fırka Mızıka Efradından : Osman Oğlu Mehmed (Edirne)
Sayı : 46
[Mühür]
25 nci Kolordu
Erkânıharbiye Birinci Şube Hayri
ŞEHİTLERİN FOTOĞRAFLARI ÇEKİLİYOR
“…Şehzadebaşı baskınından sonra olay yerine gelen İtalyan “Il Tempo” gazetesinin muhabiri Filippuci Giustinioni’dir…sıcak bedenlerinden kanlar akarken deklanşöre basmıştır Giustinioni. Bu acı olayı belgelemek ona düşmüştür. Çünkü İstan bul’lu gazetecilerin kıpırdayacak halleri yoktur. Hepsinin matbaaları basılmıştır çoktan…Bu acı olayın fotoğraşarını, zamanın Roma Elçisi Galib Kemalî (Söylemezoğlu) Bey muhabirden bizzat satın alır ve 18 Mart 1954 yılında “Yeni Tarih Dergisi”nde yayınlar…”1
İSTANBUL MUHAFIZLIK KIT’ASI, BAYEZİT POLİS MERKEZİ VE
İSTANBUL İNZİBAT ZABİTLİĞİ TARAFINDAN TUTULAN
ZABIT VARAKASI
Vesika no : 562
Yirmibeşinci Kolordu-yu Hümayun Erkân-ı Harbiyesi tarafından
Suret
Şehrihâl-i rûmînin onaltıncı salı gecesi 15/16 mart 1336 sabaha karşı saat 05/ dakika/ 45’de Şehzadebaşı’nda Direklerarası’nda Onuncu Kafkas Fırkası Karagâh efradının ikamet ettiği binaya yakın bulunan caddeye içinde İngiliz askeri bulunan iki yük otomobil2 vürud etmiş ve bunlardan birisi Saraçhanebaşı’na doğru giderek orada vazife-i tarassut ile ahz-ı mevki eylemiştir. Diğer otomobilden ise tahminen elli altmış kadar müsellâh muhtelit İngiliz askeri (müstemleke ve halis İngilizden mürekkep olmak üzere) bir İngiliz zabiti kumandasında inerek karargâh kapısında silâhsız olarak bulunan nöbetçinin ihtarına ehemmiyet verilmeyip vehleten koğuşa biddühûl uykuda bulunan ve mızıka ile karagâh efradından mürekkep altmış bir neferin yatakları üzerine derhal ateş açarlar. Bu esnada koğuşta otuzbir kadar mavzer bulunduğu cihetle bunları kâmilen otomobillerine nakl beraber ateşe devam olunmuş ve efradın hey’et-i umumiyesi ve uyku halinde ve bu gibi maalesef dördü şehit ve onu mecruh düşmüş (dördü ağır) ve bunların isimleri merbut pusulada aynen arz ve irade edilmiştir. Bu arbede ile silâh teatîsinin devam ettiği Fırkâ Karargâhından duymuş olan Onuncu Fırka Yaveri Mülâzımı evvel Cemil Efendi derhal mahal-i vak’aya koşar ise de kendisini de ateş edilerek mermilerden biri kaputunun sol kolunu delip geçmesine
1. Ercan Dolapçı. Şehzadebaşı’nın Unutturulan Şehitleri, Aydınlık, 17 Mart 2002, Sayı: 46
2. Metinde otomobil kelimesinin yanlış kullanıldığı, kamyon denilmesinin daha doğru olacağı kanaatindeyim. R.H.B.
ve bu ateşe mukabil bir muamele ifasına da imkân olamıyacağını teemmül eylemesine binaen oradan savuşmaya mecbur kalmıştır. Karargâh kumandanı Mülâzım-ı evvel Nail ve Hisap Memuru Muavini Arslan ve Alaykâtibi Zeki efendiler Karagâhda beytûted ede gelmiş olduklarından mumaileyhimi de beraber alıp Bayezit meydanında ve elyövm İngiliz askeri tarafından işgal olunan Jandarma Kumandanlığı Dairesine alıp götürmüş olduklarını Bayezit Polis Merkezi numara/1373’de mukayyet Ahmet Şükrü Efendi tarafından bitta’kip görülmüştür. Bu meyanda Mızıka Trampet Neferi Edirne’li Osman oğlu Mehmed’in de kaybolduğu anlaşılmıştır. İngiliz efradının koğuşta açtıkları ateş dolayısı ile adetlerinin çokça olması münasebetiyle yine kendi şaşkın mermilerinden aralarında yaralı olup olmadığı anlaşılamadığı gibi kışlada icra edilen tetkikat ve tahkikat da da bunun için hiçbir sebep olmadığı muhakkak görülmekte ve zâten işkâl ve suver-i kanuniye ile silsile-i merâtib dairesinde her şeyin hall-ü faslı mümkün iken buna riayet edilmiyerek bir zâbit kumandasında gece herkesin deri bir uykuda bulunduğu esnada müteammiden ika’ edilmiş bu tarz-ı taaruzun behemâl bir emr-i mahsus ile ika’ edildiği müstağni-ı şekk-ü iştibah görülmektedir. İtalya zâbitası da ayrıca kendi taraşarından tetkikat ifa etmiş ve tetkikatlarının şekl-i umumîsi gayri malûm ise de herhalde mâruzat-ı vâkıamıza mukarin bulunacağı tabii görülmüştür. Bundan başka da bunların mahal-i vak’ada bırakmış oldukları bir şapkanın muhafızlığa ve polislerimiz tarafından kapının önünde bulunan ve İngilizlere ait olan bir kasaturanın da Polis Müdüriyet-i Umumiyesine gönderildiği bittetkik anlaşılmıştır.
İşbu vak’anın bilfîîl şahidi olmadığımız cihetle tahkikatımızın kışladaki tetkikat ve tetebbüata müstenid bulunduğu ma’raziyle iş bu zabıt varakamız taht-ı imzaya alındı. 16/Mart/(13)36
İstanbul Mıntıkası İnzibat Bayezit Polis Merkezi Muhafızlık İnzibat Kıt’ası
Yüzbaşısı Serkomseri Kumandanı
Remzi NecmiBinbaşı Ahmet İzzet
[Mühür]
Yirmibeşinci Kolordu Erkânıharbiye Birici Şube
İmza
Hayri
Olayın geçtiği yerin karşısındaki Letafet Apartmanı’nın 1930’lu yıllardaki
görünümü (Eser Tutel Arşivi)
