TEZ KAPSAMINDA KARŞILAŞTIRMALARDA
“MEVCUT DOKU”

Tez kapsamındaki karşılaştırmalarda kullanılmak üzere mevcut dokuyu temsilen halihazır harita kullanılmıştır. Halihazır altlığı üzerinde alanın mevcut doğal ve yapay çevrelerine ilişkin çeşitli analizler yapılarak alan özellikleri belirlenmeye çalışılmaktadır.

Şekil 21: Halihazır harita

Şekil 21: Doğal yapı analizlerinden bazıları

Şekil 22: Yapay Çevre analizlerinden örnekler, arazi kullanımı, kat
adetleri, yapım cinsi, durum, ulaşım analizleri

Şekil 22: Yapay Çevre analizlerinden örnekler, arazi kullanımı, kat
adetleri, yapım cinsi, durum, ulaşım analizleri

Mevcut dokunun anlaşılabilmesi bakımından, bölgede yapılan arazi çalışmaları ile alana ait eski ve güncel fotoğrafların (havadan, sokak, bina, alan, manzara vb.) önemli rolü bulunmaktadır. Birkaçı aşağıda sunulmaktadır:

GELENEKSEL DOKU, PLAN DOKUSU VE MEVCUT DOKU
ARASINDAKI KARŞILAŞTIRMALAR

“Geleneksel”, “Plan” ve “Mevcut” dokularının tek tek tespitleri ve anlaşılmaları sonrasında ise birbirleri ile karşılaştırmalar yapılarak ayrıca değerlendirilmelerine çalışılmıştır. Bu kapsamda plan paftaları, eski-yeni haritalar, fotoğraflar, bilgi ve belgeler karşılaştırmalarda kullanılmış olup, örneklerle değerlendirmeler pekiştirilmiştir.

DOKULARIN YOL KARŞILAŞTIRMALARI

Aşağıda sırası ile ; 1923 yılı haritası ile 1979 onaylı plandaki ; Osmanlı döneminden ve günümüzden Ferhatpaşa Türbesi ve önündeki meydandan birer fotoğraftan ; 1979 onaylı plan ile günümüz hava fotoğrafındaki yol doku ve görünümleri karşılıklı incelenerek değişim/dönüşüm araştırması yapılması mümkündür.

Ayrıca, söz konusu üç dokunun belirlenen altlıkları ile hazırlanan yol durumları aşağıda sunulmaktadır.

ÜÇ DOKUNUN YOL DURUMUNA İLİŞKİN
ARAŞTIRMA SONUÇLARI

Geleneksel dokuların korumasında önemli öğelerden biri “Yol” durumlarıdır. Eyüp(sultan) örneğinde uygulama imar planında 40 m. genişlik verilen Eyüp Sultan Bulvarı, Geleneksel dokuyu Haliç’ten ayıran Haliç Sahil Yolu, bu iki yolun bağlanması Hz. Halid Bulvarı, Haliç Köprüsü ve bağlantı yolları kentsel sit alanına önemli ulaşım müdahaleleridir. Bu müdahaleler kısmen imar planlarıyla da kabul görmüş, ancak Sahil Yolu uygulama imar planında kabul edilmemiştir. Mevcut haliyle Sahil yolunun alternatifinin bulunup kaldırılamaması halinde geleneksel dokusunun (kentsel sit dokusunun) Haliç’le bütünleşmesi sağlanamayabilecektir.

DOKULARIN YAPILAŞMA KARŞILAŞTIRMALARI

Geleneksel doku ile plan dokusu (siyah ve turuncu renkli binalar ile), eski(1966) ve yeni(2005) hava fotoğrafları ile tescilli eserlerin eski-yeni durumlarına birkaç örnek aşağıda sunulmaktadır.

Söz konusu üç dokunun belirlenen altlıkları ile hazırlanan yapılaşma durumları aşağıda sunulmaktadır. Geleneksel dokuda tespit edilen tescilli yapılar, plan dokusunda blok çizili (turuncu renkli) yeni/öneri yapılar ile tescilli yapılar, mevcut dokuda ise halihazır haritada bulunan yapılar gösterilmiştir.

ÜÇ DOKUNUN YAPILAŞMA DURUMUNA İLİŞKİN
ARAŞTIRMA SONUÇLARI

Planların geleneksel doku özelliklerini dikkate alamadığı, planlarda parsellerdeki imar haklarının düşük tutulmaya çalışıldığı, ancak, aykırı, bitişik nizam, uzun cepheli blok yapılaşmalarla ve plan kararlarına aykırı uygulamalarla, geleneksel dokunun bozulduğu, geleneksel doku için aykırı olan Haliç sahilindeki sanayi yapıları, planlarda kabul edilmemiş ve mevcut durumda da kaldırılmış olduklarından bu durumun bir kazanç olduğu, okul yapılarındaki tip proje uygulamasının geleneksel dokuya ve koruma planına aykırı olduğu, büyük parsellerde site yapılaşmasının korunması gerekli görünen geleneksel dokuya uymadığı ve tekrar eden yapılaşmaları ortaya çıkardığından olumsuz olduğu, hisseli parsellerdeki yoğun yapılaşmaların geleneksel dokuya uymadığı, planda verilen düşük yoğunluk, mevcut yoğunluk arası farkın ne şekilde telafi edilebileceğinin aranması gerektiği, plandaki yükseklik ve yoğunlukların sağlanması bakımından farklı uygulama araçlarının aranması gerektiği değerlendirilmektedir.

DOKULARIN YEŞŞL ALAN KARŞILAŞTIRMALARI

Geleneksel dokuda mevcut mezarlık alanının halihazır harita durumu ve mezarlık alanı üzerinde mevcut bulunan yol ağlarının (mor renkli) görünümü, planda düşük yoğunluk (Taks:0,25-H:9.50 m.) verilmek suretiyle daha açık alan bırakılması planlanmış iken mevcut yapılaşmalardaki yoğunluğu örnek bir ada kapsamında gösteren hava fotoğrafı örnekleri aşağıda sunulmaktadır. 

Söz konusu üç dokunun belirlenen altlıklarında, yapılaşma(beyaz renkli) ve yolların(sarı renkli) dışındaki yeşil alanlar olarak gösterimi aşağıda sunulmaktadır. 

ÜÇ DOKUNUN YEŞİL ALAN DURUMUNA İLİŞKİN
ARAŞTIRMA SONUÇLARI

Geleneksel dokuda geniş boş araziler bulunmakta olup, geniş mezarlık alanları, her evin bahçesi yeşil alan olarak görünmektedir. Günümüzde, metropoliten şehrin de etkisi ile kaçak yapılaşma, ulaşım vb. etkilerle yeşil alanlar kaybedilmiştir. Mezarlık alanlarında taşınma, kaldırılma ile kayıplar oluşmuştur. Yukarıda sunulan Tokmak Dede Mezarlığı bunun en önemi örneklerinden biridir. Haliç köprüsü ve bağlantı kavşak ve yolları yapılırken mezarlık alanının önemli bir bölümü kaybedilmiştir. Haliç planıyla, 1980’lere kadar Haliç kıyılarına yerleşik sanayinin desantralize edilerek yerlerinin yeşil alanlara olarak düzenlenmesi önemli bir kazanım olmuştur. Bu arada, kaybedilen geleneksel doku parçaları olmuş olup, Eyüp İskelesi yakınında yer alan ve mevcut kadastral doku ve dönem fotoğraflarından tespit edilebilen doku parçası buna bir örnek oluşturmaktadır.

GENEL DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER

Eyüp Sultan, ilk Osmanlı İstanbul yerleşmesi olarak makro formu itibariyle geleneksel yerleşmelerimiz bakımından önemli bir veri teşkil etmektedir. İstanbul Metropoliten alanındaki geleneksel dokular (kentsel sit alanları) bir şekilde metropol dinamizminden, özellikle de ulaşım ve göç (yeni yerleşim baskısı) olgularından etkilenmektedir. Sanayii, göç, yapılarda bozulma ve yeni yolların genişletilmesi/açılması baskısı sebebiyle geleneksel dokularda önemli kayıplar görülmüştür. Yollar ile kaybedilen dokular ve tek başına kalan veya taşınan korunması gereken kültür varlığı eserler söz konusu olabilmektedir. Mevcut eserlerin envanterleri eksiksiz yapılmak suretiyle korunmaları gerekmektedir. Tescil, kayıt koruma ilkelerinin belirlenerek, plan/program ve uygulama kararlarına bağlanması, belirli aralıkla eserlerin denetimlerinin yapılması önemlidir. Kayıp eserler de dahil, kentsel sit alanı eserlerinin tespiti, koruma amaçlı imar planı kapsamında, restorasyon, yeniden yapım ile yaşatılmaları bakımından değerlendirilmeleri gerekmektedir. Büyük parsellerde kentsel sit dokusuna uygun olmayan tek tip site tarzı yapılaşmalar yapılmamalıdır. Aykırı, yasa dışı, eser ve dokuya uyumsuz yeni bina inşası önlenmeli, bu durumdaki mevcut binaların da ne şekilde doku ile uygunlu hale getirileceğine ilişkin plan hükümleri getirilmeli, gerekli yasal düzenleme ve uygulama araçları sağlanmalıdır. Planların yoğunluk ve kullanım kararlarının uygulanabilmesi için imar hakkı aktarımı vb. uygulama araçları kullanılabilmesi denenmelidir. Bu amaçla planların muhtemel aktarım alanları ile beraber hazırlanması ve uygulamaların koordineli olarak yapılması sağlanmalıdır. Korumada planlara katılımın önemli olduğu, bölge halkının bilgilendirilerek sahipliliğinin cesaretlendirilmesi önemsenmelidir. Bu amaçla kurum-kuruluş ve vatandaşların talepleri alınmalı, mevzuat, potansiyel ve imkânlar dâhilinde değerlendirilerek çözüm aranmalı ve alternatif öneriler geliştirilmelidir. Kayıp durumundaki eserler, kentsel sit dokusunun kayıp birer parçası olduklarından gerekli bilgi-belge araştırmaları ile ihyalarının sağlanması önemsenmeli ve bu yapılırken de doğru yeniden yapım teknikleri ve doğru işlevlendirme ile kentsel sit dokusuna kazandırılmaları sağlanmalıdır.

Geleneksel dokuların korunmaları ve yaşatılmaları için öncelikle anlaşılmaları ve buna yönelikte sahipliliği yüksek bir koruma planına sahip bulunmaları gerekmektedir. Zaman içindeki uygulamalar ile eser, mekân ve alanların durumları da gözden geçirilmeli ve aksaklıklar giderilmeye çalışılmalıdır.

KAYNAKLAR

Aktüre, S., 1978. 19. Yüzyılın Sonunda Anadolu Kenti Mekânsal Yapı Çözümlemesi, Ankara, ODTÜ.
Alada, A.B., 2008. Osmanlı Şehrinde Mahalle, Sümer Yayınevi, İstanbul.
Arû, K. A., 1998. Türk Kenti, YEM Yayınları, İstanbul.
Ayverdi, E.H., Barkan, Ö.L., İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953 (1546) Tarihli,
İstanbul Fetih Cemiyeti Enstitüsü Yayını, Sayı:61, İstanbul, 1970 (Derleme).
Ayverdi, E.H., 1958. Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri ve Şehrin İskanı ve Nüfusu, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriat, Ankara, 1958.
Barkan, Ö.L., 1963. Fatih imareti l489-90 yılları muhasebe bilançoları, İktisat Fak. Mecmuası, c.XXIII/1-2, İstanbul.
Cansever, T., 1998. İstanbul’u Anlamak, İz Yayıncılık, İstanbul.
Can, Y., 1995. İslâm Şehirlerinin Fizikî Yapısı, TDV, Ankara.
Cerasi, M., 2001. Osmanlı Kenti – Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, çev: Ataöv, A., Yapı Kredi Yayınları, 2.Baskı- ilk baskı 1999, İstanbul.
Cezar, M., 1985. Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, Mimar Sinan Üniversitesi Yayını, İstanbul.
Danışman, N., 1959. Farabî, El-Medinetü’l Fâzıla, İstanbul.
Eldem, S.H., 1987. Türk Evi III. Cilt, Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı.
Eyice, S., 1975. “Tarihde Haliç”, Haliç Sempozyumu 10-11 Aralık 1975, İ.T.Ü. İnşaat Fakültesi İstanbul Geoteknik Su ve Çevre Mühendisliği Sorunları Araştırma Grubu Sempozyumları, No. I, İstanbul.
Eyüce, A., 2005. Geleneksel Yapılar ve Mekanlar, Birsen Yayınevi, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 1, 1997. Eyüpsultan Belediyesi, Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 2, 1998. Eyüpsultan Belediyesi, 8-10 Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 3, 1999. Eyüpsultan Belediyesi, 28-30 Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 4, 2000. Eyüpsultan Belediyesi, 5-7 Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 5, 2001. Eyüpsultan Belediyesi, 11-13 Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 6, 2002. Eyüpsultan Belediyesi, 10-12 Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 7, 2003. Eyüpsultan Belediyesi, 10-12 Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 8, 2004. Eyüpsultan Belediyesi, Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 9, 2005. Eyüpsultan Belediyesi, Mayıs, İstanbul.
Eyüp Sultan Sempozyumu 10, 2006. Eyüpsultan Belediyesi, Mayıs, İstanbul.
Gençel, Z., 2000. Osmanlı Kentinde Kentsel Form ve Tasarım, Ege Mimarlık Dergisi, Sayı:36.
Gülersoy, Ç., 1989. Soğuk Çeşme Sokağı, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul.
Gülersoy, Ç., 1990. Nasıl Bir İstanbul, Çelik Gülersoy Vakfı İstanbul Kütüphanesi Yayınları, İstanbul.
Haskan, M. N., 1996. Eyüp Sultan Tarihi, Eyüp Belediyesi Yayını, İstanbul.
Hasol, D., 2002. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul.
İnalcık, H., 1998. Eyüp Sultan Tarihi Ön Araştırma Projesi, 18.yüzyıl Kadı sicilleri Işığında Eyüp’te Sosyal Yaşam, Tarih Vakfı, İstanbul.
İnalcık, H., 1994. Eyüp:Dün /Bugün, Sempozyum, 11-12 Aralık 1993, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Kara (Ensari), H.F., 1994. İstanbul Metropoliten Alan Gelişme Sürecinde Bir Dini, Kültürel, Sosyal Yerleşim Merkezi Eyüp, İ.T.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Ana Bilim Dalı, Mimarlık Tarihi Programı, Doktora Tezi, İstanbul.
Kara, H.F., 1998. Eyüp Sultan Yerleşme Dokusunun Tarihsel Süreç İçinde Gelişimi- Değişimi, Eyüp Sultan Sempozyumu 2, Eyüpsultan Belediyesi, 8-10 Mayıs, İstanbul.
Karateke, H.T., 2004. Padişahım Çok Yaşa – Osmanlı Devletinin Son Yüz Yılında Merasimler, Kitap Yayınevi, İstanbul.
Kayra, C., 1990. İstanbul- Mekânlar ve Zamanlar, İstanbul, Ak Yayınları.
Kayra, C., 1990. Eski İstanbul’un Eski Haritaları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay. No. 1, İstanbul.
Kuban, D., 2001. Türkiye’de Kentsel Koruma, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Kuban, D., 2000. İstanbul Bir Kent Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Kuban, D., 2000. Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu, YEM Yayınları, İstanbul.
Müller, W.M., 2001. İstanbul Tarihsel Topoğrafyası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Çakır, D., 2002. Kaybolan Ahşap Hayaller, Popüler Tarih Dergisi, Mart, İstanbul.
Özaslan, N., 1999. Eyüp Kentsel Tarihinde Osmanlı Öncesi Dönem, Eyüp Sempozyumu III, Eyüp Belediyesi, İstanbul.
Parlar, G. 1997. Gravürlerde Eyüp, Eyüp Sultan Sempozyumu 1, Eyüpsultan Belediyesi, Mayıs, İstanbul.
Şen, N., 1968. Anonim Mimaride Çeşitlilik, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Tanık M.H., 1947. Hazreti Halid ve Eyüp Beldesi, Türk Neşriyat Yurdu, İstanbul.
Toy A., 1992. Eyüp Eski kent Dokusu, Zal Mahmut Paşa Camii ve Çevresi Tarihi Gelişimi Koruma Önerisi, Rölöve Restorasyon Programı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Yıldız Üniversitesi, İstanbul. 135
Türkmenoğlu, Şener, 2007. Bir An Gelir, Durur Zaman…, Hazinedaroğlu İnşaat Grubu Kültür Yayını, İstanbul.
Türkmenoğlu, Şener, 2005. Eyüp “Bir Semte Gönül Vermek, ABC Yayın Grubu, İstanbul.
Ugan, Z.K., 1986. İbni Haldun, Mukaddime, Cilt:1, İstanbul.
Uludağ S. (Haz.), 2005. İbni Haldun, Mukaddime, Cilt:2, Dergâh Yay., İstanbul.
Yaşar, F.T., 2005. “Çiğdem Kafesçioğlu, The Ottoman Capital in the Making: The Reconstruction of Constantinople in the Fifteenth Century”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk Şehir Tarihi, Cilt:3, Sayı:6, 2005.
Yediyıldız, B., Öztürk, N., Oturulabilir Şehir Ve Türk Vakıf Sistemi, http://www.os-ar.com /modules.php name=News&file=article&sid=70, alındığı tarih 19.08.2009.
Yenen, Z., 1988, Osmanlı Dönemi Türk Kentlerinin Kuruluş ve Gelişim İlkeleri, Doktora Tezi, İ.T.Ü., İstanbul.
Yenen, Z., Akın, O., Yakar, H., 2000. Eyüp Dönüşüm Sürecinde Sosyal Ekonomik Mekansal Yapı, Eyüp Belediyesi Yayını, İstanbul.
Yücel, C., Koruma Amaçlı İmar Planlaması ve Gesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Yücetürk, E., 2001. Haliç Silüetinin Oluşum Değişim Süreci, Haliç Belediyeler Birliği, İstanbul.
Url-1 <http://www.soruyor.net/safranbolu.html> alındığı tarih 20.10.2009.
Url-2 <http://www.sanatalemi.net> alındığı tarih 20.10.2009.
Url-3 <http://www.lifeinbursa.com> alındığı tarih 10.11.2009.
Url-4 <http://www.eyup.bel.tr/icerik/344/564/Eyup-Ilcesi-Tarihi.html>alındığı tarih: