İSLAM SANATINDA GEOMETRİK DESENLER ATÖYLESİ

İslam mimarisi ve sanatında önemli bir yer tutan geometrik desenlere yönelik akademik düzeyde faaliyet yürüten İslam Sanatında Geometrik Desenler Atölyesi Serap Ekizler Sönmez yönetiminde faaliyetlerini sürdürmektedir. İslam Sanatında Geometrik Desenler Atölyesi dersleri Cumartesi günleri 10:0-14:00 saatleri arasında yapılmaktadır.

Serap Ekizler Sönmez

1973 yılında Almanya’da doğdu. Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümünde lisans eğitimini tamamladıktan sonra bir süre bu alanda çalıştı. Üniversitedeyken başladığı resim eğitimine 12 yıl boyunca ressam İlhami Atalay atölyesinde devam etti. Daha sonra sürrealist ressam Erol Deneç’ten dersler aldı. Resme ilgisi ağır basan sanatçı Kimya sektörünü tamamen bırakarak 2003’te kendi atölyesini açtı. Çeşitli karma ve kişisel sergilere katıldı. 10 yıl boyunca özel dersler verdi ve her yıl öğrencilerini karma sergilere hazırladı. Birçok uluslararası koleksiyonlarda özgün eserleri mevcut olan sanatçı; resim, kaligrafi, karikatür, duvar ressamlığı gibi birçok çeşitli alanda çalışmalarına devam etmektedir. “İslam Tarihi ve Mimari Eserleri” ve “İslam Sanatı’nda Geometrik Desenler” gibi alanlara merak salarak bu konuda araştırma ve incelemelerde bulunmuş olan Serap Ekizler Sönmez, bu bağlamda Marmara Üniversitesi SBE İslam Tarihi ve Sanatları bölümünde yüksek lisansını tamamlamıştır.

MÜFREDAT VE EĞİTİM PROGAMI
Atölyenin İçeriği / Amaç

Neredeyse tüm İslâm coğrafyasında özellikle de mimari eserlerde çeşitli örneklerini gördüğümüz geometrik (hendesî) bezeme uygulamaları konusunda çalışmalar yapılmakla birlikte bu çalışmalar, gerek konunun İslam tarihi bağlamında ele alınması gerekse kompozisyonlardaki zenginliğin coğrafî şartlar ve matematiksel olarak incelenmesi açısından yetersizdir. Öyle ki geometrik desenlerin çözümlemesi şöyle dursun envanter çalışmaları bile tam anlamıyla yapılmamıştır. Özellikle Türk dünyası bu konuyla ilgili çalışmalar noktasında aktif bir rol üstlenmemektedir. Ne yazık ki Batı’da ve geleneği unutmamış olan İran’da bu alana ilişkin yapılan yayınlarda taraflı kayıtlar söz konusudur.

Geometri, cebir, mimari, sanat tarihi, bilim tarihi, felsefe, hatta fizik-kimya-biyoloji gibi fen bilimleri ve de ilahiyatın çalışma alanları içerisinde olan geometrik desenler ele alınırken sadece somut olarak varlıklarını ortaya koymak yetmez. Onları bu çoklu disipliner çalışma ile bir bütün olarak ele almak gerekir. Ancak o zaman desenlerin ortaya konuluşunda dönemin sanatçı-bilim adamı-zanaatçı üçgeninin nasıl bir bağ ile çalıştığı, desenlerin nasıl üretildiği ve nasıl bir yöntemle zanaatkârın desenleri uyguladığı gibi sorular aydınlanabilir. Aksi takdirde hep bir şeyler noksan kalacaktır.
Ülkemizde yapılan çalışmalarda envanter çalışmaları dahi eksik olmakla birlikte desenlerin analizine dair çalışmalar yok denecek kadar azdır. Desenlerin arkasında bulunan geometrik kurguya sadık kalınarak cetvel-pergel konstrüksiyonu ile üretimine dair yaklaşımlar yoğun gayretlerimiz neticesinde fark edilmeye başlandı. Eyüpsultan Belediye Bünyesinde yer alan Şehir ve Medeniyet Okulu projesine geçen sene dahil olarak alana dair farkındalık ötesi dersler verilerek öğrenciler yetiştirilmeye çalışılmıştır.

Yapılan Türkiye’de gerek içerik gerekse süreklilik açısından tek olan atölye çalışmalarında en temel seviyeden başlanarak bir sezon boyunca başlangıç seviye atölyeler geometrinin en temel disiplinleri de içeriğe dahil olmak üzere verilmiştir. Katılımcıların mülakat ile seçilerek alındığı programa sadece tezhip ve minyatür sanatları ile iştigal edenler değil, aynı zamanda matematikçiler, mühendisler, mimarlar, akademik kariyer yapan sanat tarihçileri ve bilim tarihçilerinin de katılımı dersin misyonu açısından hedeflediğimiz bir konu idi. Son atölyede de bunu sağlamış olmanın mutluluğu içerisindeyiz. Bu durum ilerde oluşturulmasını hedeflediğimiz “İslâmî Geometrik Desenler Araştırma Merkezi ve Akademisi” için adeta bir adım mahiyetindedir.

ATÖLYENİN PROGRAMI (HAFTALIK KONULAR)

1.Geometrik Desenlere Giriş
2. Altıgen Kurgulu Geometrik Desenler
2.1. Üçgen ve Altıgen oluşturma
2.2. Altıgenin geometrisi ve simetri
2.3. Cetvel-pergel konstrüksiyonu ve ızgara sistem ile desen analizi
2.4. İslam öncesi toplumlarda uygulanmış üçgen kurgulu desenler
2.5. Farklı dinlerdeki altı köşeli yıldız algısı
2.6. Erken dönem İslâm sanatında altıgen kurgulu desenlerin Anadolu’ya aktarımı ve Osmanlı klasik döneme yansıması
2.7. Altıgen birim hücrede oniki köşeli yıldız uygulamaları
3. Kare Kurgulu Geometrik Desenler
3.1. Kare oluşturma
3.2. Kare kurgulu desen tanımı ve simetri
3.3. Cetvel-pergel konstrüksiyonu ve ızgara sistem ile desen analizi
3.4. Kare birim hücreyi seçebilme
3.5. Kareden üreyen desenler
3.6. Çıkış noktası farklı olan kare kurgulu kompozisyonlar
3.7. İslam öncesi toplumlarda uygulanmış kare kurgulu desenler
3.8. İspanya ve Mağribi ülkelerdeki kare kurgulu desenlerle Anadolu’daki uygulamalar arasındaki farklılıkların irdelenmesi ve modüler sistem
3.9. Anadolu Selçuklu Desenlerinde birim hücrenin kare olması ve uygulama farklılıkları
3.10. Orta Asya Modüler Sistem
3.11 Kare birim hücrede 12 köşeli yıldız uygulamaları
4. Beşgen Geometrik Desenler
4.1 Altın üçgenden altın orana
4.2 Penrose Kaplamalar
4.3 Beşgenin özellikleri
4.4. Beşgen sistemlerin diğer sistemlerden farkı, modüler yapı kavramı ve beşgen kurgulu sistemlerin temelini oluşturan tasarımlar
5. Geometrik desenler hakkında İslami birincil kaynaklar
6. Geometrik desenlerin tarihsel ve coğrafi değişimleri

ATÖLYE İÇİN ÖNERİLEN KAYNAKLAR VE DÖKÜMANLAR

Mimari eserlerde yer alan geometrik desenlerin analizlerinin yaptırılacağı atölye çalışmalarında konunun medeniyet bağlamında ele alınarak gerek bilim tarihine gerekse İslâm mimarlık tarihine farkındalık oluşturulması da atölyenin en önemli hedefleri arasındadır. Buradan hareketle İslam mimarlık tarihi, sanat tarihine dair kitaplar ders içinde tavsiye edilmektedir. (Özellikle Doğan Kuban’ ın Osmanlı Mimarisi, Selçuklu Çağında Türkiye, Sinan’ın Sanatı ve Selimiye kitapları).
Geometrik Desenler konusunda Anadolu Selçuklu Sanatının Geometrik Dili kitabı tavsiye edilebilir.

ATÖLYENİN KAZANIMLARI

Atölye sonunda atölyeye katılan öğrenciler temel düzeyde geometrik desenlerin geometrik yapıları hakkında bilgi sahibi olup yine temel düzeyde yeni gördükleri bir geometrik tasarımı analiz edebileceklerdir. Bunun dışında İslam mimarlık tarihine dair bir bilinç kazanacaklardır. Tasarımların farklı coğrafyalarda malzeme ve tasarım anlayışında değişim ve gelişimlerini fark edeceklerdir.